Geschiedenis Schoonhoven

13e eeuw, het begin ...

In het Algemeen Rijksarchief in Den Haag berust een perkamenten oorkonde met een zegel eraan waarin de oudste vermelding van Schoonhoven voorkomt. Daarin verklaart Johannes van de Lede dat hij aan de inwoners van Noord-Zevender voor eeuwig een watergang schenkt. De oorkonde eindigt met de tekst "Datum et actum anno Domini MCCXL septimo, apud Sconhoven" (Datum en gedaan in het jaar Ons Heren 1247, Bij Schoonhoven).
In het jaar 1247 wordt er dus voor het eerst melding gemaakt van de naam Schoonhoven. In 1280 wordt er gesproken van een stedelijke nederzetting.
Schoonhoven is ontstaan aan de monding van de Zevender, een veenriviertje dat vanuit de Lopikerwaard naar de Lek stroomde. Op die plek verrees begin 13e eeuw ook een kasteel. Johannes van de Lede was waarschijnlijk de man die rond 1220 dit kasteel gebouwd heeft aan de noordkant van de Zevender of Lopikerwetering, ongeveer op de plaats waar nu de Grote Gracht ligt. Bij het kasteel ontstond toen het plaatsje Schoonhoven. Het kasteel brandde in 1518 vrijwel geheel af; de resten werden enkele decennia later geheel gesloopt.

14e eeuw, de groei ...

Jan van Henegouwen, die in 1309 met Schoonhoven beleend was, stimuleerde stadsuitbreiding. Rond 1350 werd een stadsmuur met stadspoorten gebouwd. In die tijd bestond Schoonhoven van scheepvaart, bierbrouwerij, hennepteelt, veeteelt, lakennijverheid en visserij. Schoonhoven was tevens marktplaats voor de regio.

15e/16e eeuw, de vorming ...

Op een kaart uit 1560 is een plattegrond van Schoonhoven afgebeeld met een stratenpatroon van enkele lengtestraten, met haaks daarop een paar dwarsstraten. De enige uitzondering is de Lange Weistraat, die de oude loop van de Zevender volgt, dwars door de stad. De Haven is van oudsher de centrale ruimte in de stad. Aan de Haven bevindt zich het Stadhuis en de meest aanzienlijke bebouwing. Ook de Grote Kerk of Sint Bartholomeuskerk die met zijn scheve toren nog steeds het silhouet van Schoonhoven bepaalt, is dan al een belangrijk gebouw.
Ten tijde van de Opstand werden tussen 1582 en 1601 de verdedigingswerken vernieuwd. Tegelijkertijd werd de stad uitgebreid door de Scheepmakershaven binnen de omwalling te brengen. In deze omwalling werd onder andere de Veerpoort gebouwd. Omdat de Veerpoort onderdeel is van de waterkering, is deze stadspoort als enige tot op heden bewaard gebleven.

17e/18e eeuw, de zilverstad ...

De situatie in 1648 is afgebeeld op een kaart van Joan Blaeu. De stedelijke welvaart is af te lezen aan diverse nieuwe gebouwen, zoals bijvoorbeeld De Waag (1616) en de Doelen (1618). Al in de 17e eeuw was een aantal zilversmeden officieel in Schoonhoven gevestigd. De zilververvaardiging groeide in de 18e eeuw.
Na het 'rampjaar` 1672 werden de versterkingen uitgebreid en vernieuwd aan de west- en noordzijde. De stedelijke economie stond er toen niet gunstig voor. Die herstelde zich echter in de 18e eeuw, getuige de vergroting van de Waag (1758), de modernisering van het Stadhuis (1775) en de bouw van een nieuw Doelenhuis (1779).

19e/20e eeuw, de vernieuwing

In 1816 werd de vesting Schoonhoven opgeheven. Bastions en omwalling werden grotendeels gesloopt. Deze vrijgekomen ruimte kreeg als nieuwe bestemming een begraafplaats en een park. Rond 1860 telde de stad 2900 inwoners. Er werd volop gehandeld in hennep, graan en kaas. Er was bovendien een levendige zilverindustrie. Tot ver in de 20e eeuw breidde Schoonhoven zich niet uit buiten de vroegere vesting. Pas na 1945 groeide de stad, voornamelijk in noord-westelijke richting. In de negentiger jaren ook in oostelijke richting.